زخم‌های عمیق بزرگسالی بر تن نحیف کودکان کار

امروز ۱۶ مردادماه در کشور ما روز ملی کودک است و کودکی آغاز مسیر بالندگی است به شرط آنکه فرزندانمان را به درستی در مسیر سلامت، سعادت و پیشرفت هدایت کنیم. دنیای کودکی را برای آنان شیرین و شیرین‌تر کنیم تا آسوده‌تر پا به دنیای بزرگسالی بگذارند. در این میان اما هستند کودکانی که سهمی از دنیای کودکی نبردند و خیلی زود روزهای بزرگسالی را تجربه کردند. روز کودک فقط برای کودکانی نیست که کودکی می‌کنند، بلکه در این روز بیش از هر روز دیگری باید به فکر کودکانی باشیم که طعم لذت بخش کودکی را نچشیدند و زخم‌های عمیق کارهای سخت بزرگسالی بر روی جسم نحیفشان نشسته است.

در حالی که براساس قوانین داخلی و بین‌المللی کودکان نباید کار کنند، واژه «کودکان کار» از پرتکرارترین مباحث آسیب‌های اجتماعی در ایران و بسیاری از کشورهای جهان است. اما چرا کودکان وادار می‌شوند که کار کنند و برای حل این معضل چه باید کرد.

مشکل کودکان کار فراتر از دلسوزی

فاطمه قاسم‌زاده، فعال حوزه کودکان و روانشناس کودک در گفت‌وگو با ایکنا، با تأکید بر اینکه نباید صرفاً نگاه ترحمی و دلسوزانه به بچه‌های کار داشت بلکه باید برای آنها برنامه‌ریزی کرد تا هر سال حداقل تعدادی از آنها از چرخه کار خارج شوند، گفت: مشکل کودکان کار فراتر از دلسوزی و ترحم است؛ دلسوزی فقط زمانی سودمند است که بتوانیم توجه افراد مختلف را به وضعیت کودکان کار جلب کنیم تا اقداماتی برای رفع این معضل انجام دهند اما اکتفا به بعد عاطفی به خصوص برای کسانی که در قبال کودکان کار مسئولیت دارند مناسب نیست. بعد عاطفی برای افراد عادی است که در خیابان یا کارگاه‌‌ها و … این بچه‌ها را می‌بینند نه برای مسئولان.

وی تصریح کرد: مسئولان باید از بُعد وظیفه و با کنش عقلانی موضوع کودکان کار را دنبال کنند. کودکان باید به تحصیل و زندگی عادی کودکانه خود بپردازند و کار بعد از پایان کودکی شروع شود. اما متأسفانه به این بعد در جامعه ما توجه نمی‌شود و حتی به نظر نمی‌آید مسئولان مربوطه چندان دغدغه کودکان کار را داشته باشند چراکه طی این سال‌ها برنامه‌ریزی درستی برای کاهش کودکان کار انجام نشده است.

بی‌توجهی به خارج کردن کودکان از چرخه کار

این روانشناس کودک گفت: توجه مناسبی به کودکان کار، مشکلاتی که دارند و اقداماتی که می‌توان برای آنها انجام داد تا آنها را از چرخه‌ کار رها کرد توسط سازمان‌های مسئول صورت نگرفته و این یکی از بزرگ‌ترین معضلات جامعه ماست. در حالی که هر قدر کودکان در یک جامعه از وضعیت بهتری برخوردار باشند طبیعی است که وضعیت کلی آن جامعه نیز بهبود خواهد داشت.

وی با اشاره به فعالیت سازما‌ن‌های مردم نهاد در حوزه کودکان کار، گفت: بخشی از چه باید کرد را سازمان‌های غیر دولتی تا حدی نشان داده‌اند و در حوزه محدود کار خودشان با آموزش و توانمندسازی این کودکان، وظایفی که عمدتاً بر عهده سازمان‌های دولتی است را انجام داده‌‌اند اما طبیعی است که با این شرایط معضل کودکان کار حل نمی‌شود.

بودجه؛ بی‌توجه به کودکان کار

قاسم‌زاده با انتقاد از اینکه در ارتباط با کودکان کار در برنامه اقتصادی کشور و بودجه چیزی در نظر گرفته نشده است، گفت: یکبار بودجه‌ای برای این معضل در نظر گرفته شد اما دوباره این مسئله از بودجه حذف شد. اگر برای حل این معضل در برنامه کلی کشوری جایی را در نظر نگیریم طبیعی است که روز به روز تعداد این کودکان افزایش می‌یابد. البته در سطح کلی تعداد کودکان کار به وضعیت اقتصادی هر کشور مربوط می‌شود و هر قدر وضعیت اقتصادی یک کشور مناسب‌تر باشد و اکثریت خانواده‌ها از زندگی بهتری برخوردار باشند، کمتر به سمت کار کودک می‌روند.

این فعال حوزه کودکان هشدار داد: باید مراقب باشیم مشکل گسترده‌تر نشود و باید به بعد پیشگیری از افزایش کودکان کار نیز توجه شود. اگر به وضعیت اقتصادی کشور توجه شود و خانواده‌ها بتوانند نیازهای اولیه خود را با کار والدین تأمین کنند، خود به خود تعداد کودکان کار کاهش پیدا می‌کند. البته بخشی از کودکان کار در کشور ما کودکان مهاجر هستند ولی بخشی نیز کودکان ایرانی هستند که جزو کودکان کار به حساب می‌آیند.

وی در پاسخ به این سؤال که آیا معضل فرهنگی در خانواده‌‌هایی که کودکان خود را برای کار می‌فرستند وجود ندارد؟ گفت: در مورد خانواده کودکان مهاجر بعد فرهنگی کار کودک وجود دارد. بارها وقتی با این کودکان گفت‌وگو کرده‌ام این مسئله را مطرح کرده‌اند که به ایران آمده‌ایم تا کار کنیم و برای خانواده‌هایمان پول بفرستیم. اگر هم با خانواده خود به ایران آمده باشند از صبح تا شب کار می‌کنند و درآمد خود را به خانواده خود می‌دهند.

فرهنگ خطرناک کار کودک

قاسم‌زاده افزود: این فرهنگ و تفکر در میان اتباع وجود دارد که کودک باید کار کند و درآمد داشته باشد. از سوی دیگر تعداد بچه‌ها در خانواده اتباع افغانستانی نیز بیشتر است و درآمد بیشتری را برای خانواده خود فراهم می‌کنند اما وضعیت خود این بچه‌ها بدتر است چون تغذیه، بهداشت و آموزش مناسب ندارند.

وی با ابراز خرسندی از اینکه فرهنگ کار کودک به این نحو در کشور ما وجود ندارد، گفت: وقتی با کودکان ایرانی که به کار می‌پردازند گفت‌وگو می‌کنیم، می‌بینیم هدف آنها از کار کردن به این وضوح نیست که وظیفه خود را کار و ایجاد درآمد برای خانواده بدانند. در خانواده‌های ایرانی که کودکشان کار می‌کند معمولاً شرایط اینگونه است که پدر و مادر کار می‌کنند اما چون درآمد آنها کفاف زندگیشان را نمی‌دهد مجبور هستند بچه‌‌ها را وارد بازار کار کنند تا به خانواده کمک کنند. 

این فعال حوزه کودکان گفت: تعدادی از همین کارگرانی که در معدن طبس کار می‌کردند حتی با کار سنگینی که پدر خانواده انجام می‌داد باز هم زندگیشان تأمین نمی‌شد و بچه‌های آنها هم کار می‌کردند. این یک نوع اجبار است نه فرهنگ. ولی در افغانستان به نظر می‌رسد که این یک نوع فرهنگ است که بچه‌ها وظیفه دارند از سنین بسیار کم کار کنند. حتی وقتی از بچه‌های اتباع سؤال می‌کنم که چرا با پولی که دارید برای خودتان لباس، کفش یا غذا نمی‌خرید می‌گویند باید این پول را برای خانواده‌ام بفرستم. خانواده‌‌های ایرانی عموماً نگرش منفی به کار کودک خود دارند و عموماً کار کودک برای آنها یک نوع اجبار است.

قاسم‌‌زاده با ابراز تأسف شدید از اینکه هیچ برنامه و بودجه‌ای برای حل معضل کودکان کار نداریم، گفت: کودکان کار در بالاترین سطح برنامه و بودجه‌بندی دیده نمی‌شوند تا هر سال تعدادی از کودکان کار کم شود و وقتی در سطوح بالا این کودکان دیده نمی‌شوند، در سطوح پایین هم نمی‌شود برای آنها کار بنیادین و اصولی انجام داد. 

درگیر بدترین نوع از کار کودک هستیم 

وی در پایان سخنان خود گفت: ما درگیر بدترین شکل از کار کودک یعنی زباله‌گردی هستیم و این یک خطر واقعی است. بسیاری از کشورها اگر نتوانستند کل معضل کار کودک را حذف کنند، حداقل بدترین شکل آن را حذف کرده‌اند؛ در حالی که ما بدترین شکل کار یعنی زباله‌گردی را از خیابان گرفته تا گودهای زباله به کودکان سپرده‌ایم.

علیرضا فخاری، استاندار تهران نیز در گفت‌وگو با ایکنا در خصوص اقداماتی که باید برای رفع معضل کار کودک در استان تهران که یک استان مهاجرخیز و پر از کودکان کار اتباع و ایرانی است انجام داد، گفت: کودک نشان دهنده اصالت زندگی ما برای آینده است و کودکان آینده‌سازان کشور ما هستند. توجه به نوع رفتارها و کردارها برای تربیت کودکان ما را وادار می‌کند در جهت‌گیری‌هایی که در حوزه‌های مختلف داریم تجدید نظر کرده و دقت لازم را داشته باشیم.

وی تصریح کرد: کودک برای کار نیست، کودک برای پرورش، آموزش و شکل‌گیری برای آینده است؛ اما ما لاجرم در یک فضای جدیدی قرار گرفته‌ایم و این ناخواسته است. این یک اراده خارجی است که با طرح‌ها و برنامه‌هایی که در بخش اتباع داریم تلاش می‌کنیم این بخش را اصلاح کنیم. 

استاندار تهران با اشاره به اینکه با معضل کار کودکان فقط در سر چهارراه‌ها مواجه نیستیم بلکه در کارگاه‌های زیرزمینی، تولیدی‌ها و … کودکان در معرض خطر هستند، گفت: منع به‌کارگیری کودکان در اموری که به لحاظ شأنیت، جنسیت، سن و سال، توانمندی‌های فیزیکی، جسمی و عقلانی مناسب کودک نیست باید به یک قاعده و قانون تبدیل شود تا کسی حق نداشته باشد کودکان را با تصمیمات سوء و برای اهداف خاص به کار گیرد. 

نظارت بر اجرای منع کار کودک

وی ادامه داد: ممکن است کودکان نیروهای ارزان قیمتی باشند که می‌توانند خدمات خوبی ارائه دهند اما این مسئله از نظر اخلاقی مذموم است که از کودکان استفاده شود. باید تلاش کنیم این مسئله را در دستور کار قرار دهیم که این کار را خواهیم کرد. قانون منع کار کودک داریم اما باید قانون‌گذاران به خصوص نمایندگان مجلس را ترغیب و هوشیار کنیم تا برای اجرای قانون تلاش و بر اجرای آن نظارت کنند. قانون در این زمینه وجود دارد اما اجرای قانون بسیار مهم است و همه باید تلاش کنیم در این زمینه قانون اجرایی شود.

علی فروزان‌فر، مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان تهران نیز در پاسخ به اینکه چه کار فرهنگی در حوزه کودکان کار می‌توان انجام داد و چه اقداماتی صورت گرفته است؟ گفت: شما به بخشی از آسیب‌های اجتماعی یعنی کودکان کار اشاره کردید؛ من موضوع بزه‌های مختلف را به آن اضافه می‌کنم. پایه همه این مشکلات را وقتی با عینک فرهنگ نگاه می‌کنیم مسئله فرهنگ‌سازی است.

وی ادامه داد: یکی از اقداماتی که می‌توان در این حوزه انجام داد توجیه جامعه فرهنگی هنری است تا نسبت به این اتفاقات واکنش نشان دهند و بی‌تفاوت نباشند.

مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان تهران گفت: رویدادهای مختلفی با این موضوع در تهران برگزار شده است. در همین راستا رویدادی با محوریت موضوع کودکان کار و خیابانی شکل گرفت و هنرمندان دور هم جمع شدند و با موضوع نحوه برخورد بدنه مردم با موضوع کودکان کار آثاری تولید کردند. همچنین برای این هنرمندان جلسات توجیهی برگزار شد و متخصصان این آسیب برای هنرمندان شرایط و وضعیت کودکان کار را تشریح کردند. هنرمندان مختلف کارهایی در حوزه تجسمی، تصویرسازی، کارتون، کاریکاتور و … تولید کردند که قرار است در اکران شهری نمایش داده شود.  

به امید روزی که دنیای کودکان سرزمینمان سراسر سلامت، سعادت و شعف باشد و هیچ کودکی خسته، گشنه و غمگین به نظاره شادی کودکان دیگر ننشیند و همگان سهمی از دنیای شیرین کودکی داشته باشند.

گزارش از زهرا ایرجی 

انتهای پیام