مدرک‌گرایی سالیان سال مطرح بوده و چندین بُعد دارد. اولین بعد به آموزش عالی برمی‌گردد. نظام آموزشی به گونه‌ای تعریف شده که افراد را به مدرک‌گرایی تشویق می‌کند. کارشناسان معتقدند کالایی شدن آموزش عالی یکی از پیامدهای مدرک‌محوری است.
تحصیلات در سال‌های اخیر یکی از ارزش‌های جامعه برای ارزیابی افراد به شمار می‌آید. به وجود آمدن این ارزش سبب مفهوم جدیدی به نام مدرک‌گرایی شده است. همچنین افزایش تعداد مؤسسات آموزش عالی و غیرانتفاعی به این مسئله دامن می‌زند. در این گزارش به بررسی مشکلات مدرک‌گرایی و کالایی شدن مدارک آموزش عالی می‌پردازیم.
در ابتدا به این نکته باید توجه کرد که فردی را مدرک‌گرا خطاب می‌کنیم که به منظور یادگیری و آموزش به دانشگاه نرود، و هدف صرفا گرفتن مدرک باشد.
یکی از اصلی‌ترین عواملی که موجب ترویج مدرک‌گرایی در بین افراد جامعه شده، تفکر قدیمی و اشتباه، نگاه از بالا به پایین به مدارک تحصیلی پایین‌تر است. افراد مدرک‌گرا حداقل چهار سال از زندگی خود را صرف انجام کاری می‌کنند، که هیچ سودی برای آن‌ها ندارد. در صورتی که می‌توانستند زودتر وارد بازار کار شوند. البته از این نکته نباید غافل شد که ورود به بازار کار خود نیازمند داشتن مدرک است. در حال حاضر افراد بدون داشتن مدرک حتی در پایین‌ترین سطح شغلی قادر به پیدا کردن شغل مناسب نیستند.
بر اساس آمارها، در تابستان ۱۴۰۲ سهم جمعیت بیکار فارغ‌التحصیل آموزش عالی از کل بیکاران ۴۲.۸ درصد بوده است که این سهم در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به روستایی بالاتر است. تغییرات این شاخص نشان می‌دهد که نسبت به فصل مشابه نیز این آمار ۱.۹ درصد افزایش یافته است.
براساس گزارش مرکز آمار ایران، جمعیت شاغلین ۱۵ ساله و بیشتر در تابستان ۱۴۰۲، ۲۴ میلیون و ۶۸۶ هزار نفر بوده که نسبت به فصل مشابه سال قبل ۹۰۷ هزار نفر افزایش یافته است. به این ترتیب بازار کار ایران نتوانسته است متناسب با ظرفیت‌های دانشگاهی برای خود ظرفیت ایجاد کند.
آمار بیکاران تحصیل کرده در سالیان اخیر نشان می‌دهد که نیاز است تا بر روی انتخاب رشته تحصیلی و راه‌کارهای افزایش مهارت در جوانان بازنگری صورت پذیرد.
بین عوامل اجتماعی و مدرک گرایی رابطه وجود دارد. طبق نظریه فشار (جامعه‌شناسی) مرتون (Robert K. Merton) مدرک گرایی در جامعه ما به عنوان یک فشار عمل می‌کند و موجب می‌شود که همه راه‌ها به دانشگاه ختم شود.
مارکس (Karl Heinrich Marx) نیز در نظریه تضاد طبقاتی خود می‌گوید؛ که افراد طبقات پایین تمایل دارند به طبقات بالاتر راه یابند که یک راه آن کسب منزلت اجتماعی از طریق تحصیلات عالیه است.
گافمن (Erving Goffman) نیز در نظریه نقش‌ها، می‌گوید نقش‌هایی که این افراد اجرا می‌کنند، بر اساس انتظاراتی است که افراد دیگر جامعه از او دارند.
کینگزلی دیویس (Kingsley Davis) و ویلبرت مور
(Wilbert moore)، بالا رفتن پایگاه طبقات اجتماعی افراد را در اخذ مدرک می‌دانند و می‌گویند سمت‌های مشخص درجات متفاوتی از حیثیت را با خود یدک می‌کشد.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در این باره اعتقاد دارد که مدرک‌گرایی سالیان سال مطرح بوده و چندین بُعد دارد. اولین بُعد به آموزش عالی برمی‌گردد. نظام آموزشی ایران به گونه‌ای تعریف شده که افراد را به مدرک‌گرایی تشویق می‌کند. نه تنها برای افرادی که در جامعه هستند بلکه افرادی که خود در بدنه آموزش عالی قرار دارند به سمت مدرک گرفتن صوری پیش می‌روند. بعد دیگر مدرک‌گرایی به نظام سیاسی و کارکردی نهادهایی که دولتی یا خصوصی هستند برمی‌گردد.
کسانی که تنها برای گرفتن مدرک تحصیلی وارد دانشگاه می‌شود، صلاحیت کافی برای جایگاه‌های شغلی رشته مورد تحصیلشان را ندارند. به همین دلیل، علم و دانش کافی و تجربه در این زمینه را ندارند.
یک پژوهشگر و استاد دانشگاه، درباره مدرک‌گرایی بر این باور است که پُر رنگ شدن مدرک‌گرایی جوانان را متوقع کرد که با داشتن مدرک لیسانس، فوق لیسانس و دکتری، جامعه باید من را بپذیرد و بهترین جایگاه‌های اجتماعی از آن من باشد؛ اما به دلیل خروجی دانشگاهی بیش از نیاز کشور این موضوع محقق نمی‌شود.
دانشگاه رفتن مزایایی نیز دارد و می‌تواند یکی از بهترین انتخاب‌های زندگی هر فردی باشد. اما این انتخاب زمانی مفید و مثبت واقع می‌شود که فرد با علاقه و هدف وارد دانشگاه شود. علاوه‌بر این افراد به دانشگاه می‌روند تا سطح علم و دانش خود را بالا ببرد و با محیط‌های آکادمیک آشنا شوند. آشنایی با محیط آکادمیک و در معرض ارتباط با افراد تحصیل کرده مثل اساتید و اعضای هیئت علمی نیازمند تلاش خود دانشجو نیز هست.
یکی از اساتید دانشگاه در این باره معتقد است که تحصیل همراه با کار یک ارزش است. متاسفانه ارزش‌ها به سمتی رفت که تحصیلات حرف اول را می‌زند؛ اما همان‌طور که کشور به معلم، استاد دانشگاه و پزشک نیاز دارد به یک رفتگر چه بسا باسواد نیاز دارد. چه زیباتر است که یک بنا، تحصیلات مرتبط با معماری داشته باشد.
به نقل از ایسکانیوز؛ نامبرده بر این باور است که کالایی شدن مدرک آموزش عالی زمانی شدت گرفت که رقابت برای رسیدن به کرسی‌های دانشگاهی در بین دانش‌آموزان و پشت کنکوری‌ها شدت گرفت، برای این‌که کالای آموزش به فروش برود و متقاضی داشته باشد. فشارها، استرس‌ها و حجمی از پولی که در چرخه اقتصادی کنکور در گردش است منفعت زیادی برای ذی‌نفعان در این موضوع دارد.
لینک منبع
