فتانه احدی- روزنامه‌نگار
معدنچیان در تاریکی تونل، پیکورها را به دیواره معدن می‌زدند تا نان‌شان را از زغال‌سنگ بیرون بکشند. هر روز و هرشب کارشان همین بود و زندگی‌شان با سر و رویی سیاه و ریه‌هایی نحیف در دالون‌های تنگ معدن می‌گذشت. آن شب اما با همیشه فرق داشت و وقتی گاز بی‌بو و سمی متان در تونل منتشر شد، هیچ‌کس متوجه آن نشد. یک جرقه کافی بود تا انفجاری مهیب اتفاق بیفتد و ده‌ها معدنچی که هرکدام امید خانواده‌ای بودند در آوار زغال‌سنگ گرفتار شوند. این چکیده حادثه ناگواری است که شنبه‌شب در معدن معدنجوی طبس رخ داد و جان ۳۴ معدنچی را گرفت و سرنوشت شمار دیگری را در هاله‌ای از ابهام قرار داد.
به گزارش همشهری، این حادثه ساعت ۲۱در معدن زغال‌سنگ معدنجو در ۸۰کیلومتری طبس رخ داد. در آن ساعت از شب ده‌ها معدنچی در ۲بخش از این معدن به نام‌های بلوک C و B مشغول کار بودند. این افراد در شیفت سوم کاری قرار داشتند و ساعتی از شروع به کارشان گذشته بود. بلوک C بعد از ورود از دهانه آن با شیبی حدود ۱۸درجه ۷۵۰متر ادامه پیدا می‌کند و در عمق ۲۵۰متری از سطح زمین به تونل بلوک B می‌رسد. هر چند دهانه این دو تونل از بیرون حدود ۲کیلومتر با یکدیگر فاصله دارد، اما در ادامه برای تهویه به یکدیگر وصل می‌شوند. شواهد نشان می‌داد که در انتهای بلوک C به‌دلیل نشت گاز متان انفجاری اتفاق افتاده است. شدت این انفجار به حدی بود که بخش‌های وسیعی از کارگاه تونل ریزش کرده بود. از سوی دیگر دود و گاز ناشی از این انفجار به سرعت به بلوک B منتقل شده و به‌درستی معلوم نبود که در این حادثه چه بر سر ده‌ها معدنچی که در این دو بلوک مشغول کار بودند، آمده است. در این شرایط بود که امداد و نجات آغاز شد.
۰۴:۱۵ دقیقه؛ کشف نخستین پیکر
پس از وقوع این حادثه گروه‌های امدادی از هلال احمر، اورژانس، مدیریت بحران و… خود را به محل حادثه رساندند و عملیات جست‌وجو بدون وقفه ادامه داشت. هرچند حضور دست‌کم ۵۷معدنچی در معدن مسجل بود، اما هنوز به‌درستی معلوم نبود که هنگام وقوع انفجار چند نفر در آنجا حضور داشته‌اند. ساعت ۴:۱۵دقیقه بامداد بود که خبر رسید پیکر نخستین قربانی از معدن بیرون کشیده شده است. محمدعلی آخوندی، مدیرکل مدیریت بحران استان خراسان‌جنوبی ضمن اعلام این خبر گفت که علاوه بر این قربانی تاکنون ۱۵مجروح نیز نجات پیدا کرده‌اند.
۰۸:۱۲دقیقه؛ دستور ویژه
صبح یکشنبه اخبار مربوط به معدن طبس پشت سر هم روی خروجی خبرگزاری ها قرار می گرفت. حالا خیلی‌ها که صبح زود برای بدرقه فرزندانشان هنگام رفتن به مدرسه از خواب بیدار شده بودند، روزشان را با این خبر تلخ آغاز کرده بودند. هنوز از سرنوشت تعداد زیادی از کارگران معدن خبری نبود و حدود ساعت ۸صبح بود که وزیر کشور در تماس با استاندار خراسان جنوبی دستور ویژه‌ای برای رسیدگی به این حادثه صادر کرد. اسکندر مومنی جویای آخرین وضع حادثه شد و دستور داد از همه امکانات برای تسریع در عملیات امداد و نجات استفاده شود.
۹صبح؛ افزایش آمار جانباختگان وقتی عقربه‌های ساعت از ۹صبح گذشت اعلام شد که در این حادثه ۱۹نفر جان باخته‌اند. این قربانیان افرادی بودند که در تونل B بر اثر مسمومیت با گاز متان جان‌شان را از دست داده بودند. محمدعلی آخوندی، مدیرکل مدیریت بحران خراسان جنوبی، ضمن اعلام این خبر گفت: تعداد فوتی‌های حادثه معدن طبس به ۱۹ نفر و مصدومان به ۱۷ نفر افزایش یافت و امدادرسانی در بلوک‌های B و C ادامه دارد. به‌گفته وی، ۱۲ دستگاه آمبولانس، ۲دستگاه اتوبوس آمبولانس و ۲بالگرد اورژانس هوایی نیز به محل حادثه اعزام شدند.
۰۹:۲۳دقیقه؛ ۳۰ فوتی
هرچه می‌گذشت امیدها برای زنده ماندن افرادی که از شب قبل در معدن دچار حادثه و در آنجا گرفتار شده بودند، کمرنگ‌تر می‌شد. بااین وجود مسئولان به مردم اطمینان می‌دادند که عملیات امداد و نجات با همه توان ادامه خواهد یافت. ساعت ۹:۲۳دقیقه بود که علی‌اکبر رحیمی، فرماندار طبس اعلام کرد شمار فوتی‌های این حادثه به ۳۰نفر افزایش پیدا کرده است. او همچنین درباره علت حادثه گفت: انفجار در معدن به‌صورت آتش‌سوزی یا تخریب دیواره‌ها نبوده، بلکه تصاعد گاز متان در تونل‌ها موجب خفگی نیروها در معدن زغال‌سنگ شده است.
۰۹:۵۲ دقیقه؛ خطر گاز سمی
با وجود اینکه گروه‌های مختلف امدادی در محل حادثه مشغول عملیات بودند، اما امدادرسانی با کندی ادامه داشت. جواد قناعت، استاندار خراسان جنوبی گفت: برای امدادرسانی که یک فرایند تخصصی است از گروه امداد و نجات اس اچ دی کمک گرفته‌ایم. در این تونل‌ها گاز متان وجود دارد و هر کسی نمی‌تواند این گازها را تخلیه کند؛ بنابراین ابتدا گروه‌های امدادی متخصص جهت تخلیه گاز اقدام کرده و پس از تخلیه گاز، امدادرسانی صورت می‌گیرد. در بلوک C تراکم گاز متان زیاد است و در حال تخلیه گاز جهت امدادرسانی به مصدومان هستیم.
۱۰:۵۵ دقیقه؛ تشکیل پرونده قضایی
در کنار اقدامات امدادی پرونده‌ای قضایی برای برخورد با مقصران این حادثه نیز تشکیل شد. محمدجعفر عبداللهی، رئیس‌کل دادگستری خراسان جنوبی که در محل حادثه حاضر شده بود قول داد که بررسی ابعاد حادثه به‌طور دقیق انجام و با خاطیان و مقصران برخورد شود. او گفت: شناسایی عوامل دخیل در حادثه و مقصران در دستورکار دستگاه قضایی قرار گرفته است.
۱۲:۱۰دقیقه؛ ۳۲ فوتی
ساعت از ۱۲ظهر گذشته بود که با ادامه عملیات جست‌وجو، شمار قربانیان این حادثه به ۳۲نفر رسید. محمدعلی آخوندی، مدیرکل بحران خراسان جنوبی در این‌باره گفت: تیم امداد و نجات با اتمام جست‌وجو در بلوک B جست‌وجو در بلوکC را آغاز کرد و موفق شد پیکر ۲ نفر را کشف کند و احتمال حبس شدن ۱۸نفر دیگر در این بلوک وجود دارد.
۱۳:۱۱دقیقه؛ ۳ روز عزای عمومی
حادثه انفجار در معدن طبس آنچنان ناگوار بود که در استان خراسان جنوبی ۳روز عزای عمومی اعلام شد. این در حالی بود که شماری از وزرا ازجمله وزیر صنعت، معدن و تجارت و تعاون برای بررسی ابعاد حادثه معدن طبس وارد این شهرستان و راهی محل حادثه شدند. دغدغه همه مسئولان وضعیت ۱۸ نفری بود که هنوز در بلوک C محبوس بودند و عملیات دسترسی به آنها با کندی پیش می رفت.
۱۳:۱۷دقیقه؛ سی و سومین قربانی
ساعت از ۱۳گذشته بود که با کشف پیکر معدنچی دیگری، شمار قربانیان این حادثه به ۳۳نفر افزایش پیدا کرد. پیرحسین کولیوند، رئیس جمعیت هلال‌احمر در این‌باره گفت: در این انفجار در مجموع ۶۹ نفر دچار حادثه شده‌اند که ۲۳نفر از آنها در بلوک C و ۴۶نفر در بلوک B بوده‌اند. به گفته وی تاکنون پیکر ۳۳نفر از قربانیان حادثه پیدا شده و تلاش برای رسیدن به محبوس شدگان ادامه دارد.
۱۵:۳۵دقیقه؛ کشف پیکری دیگر
با ادامه جست‌وجو‌ها در معدن حوالی ساعت ۱۵:۳۵دقیقه اعلام شد که پیکر معدنچی دیگری نیز کشف شده است. در این شرایط بود که تعداد قربانیان به ۳۴نفر افزایش پیدا کرد. براساس این گزارش تا عصر دیروز (یکشنبه) تلاش‌ها برای رسیدن به سایر معدنچیان گرفتار در بلوک C بی‌نتیجه ماند و این در شرایطی است که امیدها برای زنده ماندن آنها از بین رفته است.
مرگبارترین حوادث معدن
زمستان یورت؛ ۴۳کشته
سیزدهم اردیبهشت ۹۶ انفجار در معدن زغال سنگ زمستان یورت در شهر آزادشهر در استان گلستان، جان ۴۳ نفر را گرفت.
باب نیزو؛ ۱۲کشته
فروردین ۸۸ انفجار هولناکی در معدن باب نیزو در زرند کرمان رخ داد که باعث مرگ ۱۲ کارگر شد.
یال شمالی؛ ۸کشته
آذرماه سال ۹۱ در جریان انفجار در معدن یال شمالی در ۲۵کیلومتری طبس ۸ نفر از کارگران جان باختند.
طرزه؛ ۶کشته
شهریور سال گذشته بر اثر انفجار گاز و ریزش آوار در یکی از تونل‌های معدن طرزه در دامغان، ۶ نفر زیر آوار کشته شدند.
هجدک کرمان ؛ ۵کشته
آذر ۸۹ ریزش تونل شماره یک معدن هجدک کرمان جان ۵نفر از کارگران را در عمق ۶۰۰متری آن گرفت.
گفت و گو
قهرمان معدن
هادی نوباغی ۴۵ساله است و اهل جوین از توابع شهرستان سبزوار. ۵فرزند دارد و ۵سال است که در معدن زغال سنگ طبس کار می‌کند. نوباغی به همراه ۵نفر از همشهریانش برای اینکه لقمه نان حلالی سر سفره ببرند و خرج زندگی را بدهند یک هفته درمیان برای کار به معدن زغال سنگ می‌رفتند و بعد از تمام شدن کار دوباره به شهر خود نزد خانواده بازمی‌گشتند و در ازای آن ماهانه ۱۶میلیون تومان حقوق می‌گرفتند. او شبی که حادثه رخ داد، برای نجات همکارانش جانش را کف دستش گذاشت و توانست برخی از آنها را از تونل بیرون بکشد اما درنهایت خودش بر اثر استنشاق گاز بیهوش شد و روی زمین افتاد.
وظیفه نوباغی در معدن این بود که با استفاده از دستگاه پیکور زغال را از دل معدن بکند و برای جلوگیری از ریزش معدن، تیرهای چوبی جایگزین کند. او و همکارانش بعد از انجام این کار زغال‌ها را برای استخراج از معدن در گاری می‌ریختند و در دل زمین پیش می‌رفتند. اما ساعت۱۰:۳۰ شامگاه شنبه ۳۱شهریور حادثه‌ای رخ داد که سرنوشت بسیاری از معدنچیان را تغییر داد.
نوباغی در گفت‌وگو با خبرنگار همشهری می‌گوید: در زمان حادثه من در کارگاه ۳۵ در بلوک D کار می‌کردم که ناگهان مسئول ایمنی آمد و فریاد زد که فرار کنید، گاز در معدن پخش شده است.
ما در ابتدا نمی‌دانستیم که چه اتفاقی افتاده است، اما فریادهای او باعث ترس و وحشت ما شد. چند نفری که در حال کار بودیم، کار را رها کرده و به‌سوی بیرون از معدن فرار کردیم.
نوباغی می‌افزاید: وقتی از معدن خارج شدیم، دیدم خبری از همشهریانم که مشغول کار بودند نیست، بنابراین دوباره لباس پوشیدم و وارد معدن شدم. همانطور که جلو می‌رفتم، متوجه شدم بسیاری از همکاران و همشهریانم در اثر گازگرفتگی خفه شده‌اند. در این میان متوجه سه‌چهارنفری شدم که هنوز نفس می‌کشیدند. آنها را از معدن بیرون کشیدم و دوباره به داخل برگشتم و به‌دنبال همکارانم جلو می‌رفتم.
باغی که نمی‌توانست جانش را بردارد و از معدن فرار کند همچنان به‌دنبال افرادی بود که در داخل معدن زنده بودند. او می‌گوید: جلوتر که رفتم با اجساد برخی از همکارانم روبه‌رو شدم. تعدادی از اجساد را به امید اینکه احیا شوند، بیرون کشیدم. در حال رفتن به کارگاه دیگری بودم که یکی از مهندسان به من گفت: نرو، خطرناک است، اما دلم طاقت نیاورد و رفتم تا ببینم از همشهریانم کدام‌یک زنده هستند. او می‌گوید: ۱۵نفر آنجا بودند که همگی جان باخته بودند، وقتی رسیدم دیدم یکی از آنها در حال بالاآوردن است. او از استنشاق گاز متان دچار تهوع شده بود. او را نیز بیرون کشیدم و بعد برای پیدا‌کردن دوستانم، دوباره به معدن برگشتم. جلوتر که رفتم، دیدم که همه آنها به‌دلیل وجود گاز متان خفه شده‌اند. آنها را در شرایط خیلی بدی دیدم. صحنه‌ای را دیدم که تا آخر عمر فراموش نخواهم کرد.
نوباغی می‌گوید: خیلی درست یادم نمی‌آید که چه زمانی خودم بیهوش شدم اما در حال بیرون کشیدن اجساد دوستانم بودم که احساس کردم سرم گیج می‌رود و به زمین خوردم و دیگر چیزی یادم نمی‌آید.
او درباره علت این حادثه نیز می‌گوید: در یکی از کارگاه‌ها بچه‌ها در حال کار بودند که وقتی با پیکور در حال جدا‌سازی زغال بودند، گاز نشت کرده و آنجا منفجر شده بود. از آنجا که بلوک C و B به هم راه دارد، گاز خیلی زود به قسمتی که ما در آنجا بودیم رسید.
